به گزارش سراج24؛ آزاده نظربلند گفت: «بازآفرینی نقش سنتی کتابخانه‌ها»، «بازطراحی فضای فیزیکی برای استفاده مؤثرتر و کارآمدتر»، «تمرکز بر تحول دیجیتال و حرکت به سمت ساختارهای دانایی‌محور» و «ایفای نقش موثر در فرهنگ عمومی و ترویج کتابخوانی با تمرکز بر کودک و نوجوان» از رویکردهای جدید نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور است.
به گزارش اداره کل روابط عمومی و امور بین‌الملل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، نشست خبری به مناسبت روز کتاب، کتابخوانی و کتابدار، یکشنبه ۱۸ آبان‌ماه با حضور آزاده نظربلند؛ دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور و سیامک محبوب؛ دبیر سی‌وسومین دوره هفته کتاب نهاد در سالن اجتماعات ستاد مرکزی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور برگزار شد.
نظربلند در آغاز این نشست، با مروری بر فعالیت‌های نهاد کتابخانه‌های عمومی در سال‌های اخیر، گفت: نهاد در آغاز دهه سوم فعالیت مستقل خود قرار دارد و رویکردهای تازه‌ای برای آن تعریف کرده‌ایم. این رویکردها ذیل دو محور راهبردی ارتقای تنوع و ارتقای دسترسی در جنبه‌های مختلف تعیین شده است. این جنبه‌ها عبارت است از فضاهای در اختیار و خدمات نهاد، کاربران تحت پوشش، منابع و خدمات نهاد. اولین رویکرد مهم ما در نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، «بازآفرینی نقش سنتی کتابخانه‌ها» بوده است؛ یعنی کتابخانه‌ها به مراکز فعال فرهنگی - اجتماعی و فضایی زنده برای یادگیری مداوم تبدیل شوند و همچنین مشارکت اجتماعی، ارتقای خلاقیت و نوآوری و تعامل فرهنگی نیز افزایش پیدا کند. قدم‌های نخستین در این زمینه آغاز شده و راه درازی در پیش داریم.
وی «بازطراحی فضای فیزیکی برای استفاده مؤثرتر و کارآمدتر» را به‌عنوان رویکرد دوم نهاد مطرح کرد و افزود: در راستای این هدف، مفهوم گسترش نقاط خدمت را درنظر گرفته‌ایم. این ادبیات، به‌تازگی در نهاد تعریف شده و آن را به‌عنوان یک مرکز خدمت‌دهنده در نظر گرفتیم و به‌جای اینکه تعداد کتابخانه‌ها را تعیین کنیم، بر روی نقاط خدمت تمرکز کرده‌ایم. مفهوم بعدی که سعی در ترویج آن داریم، مفهوم «کتابخانه برای همه» است. یعنی عموم مردم فارغ از سن، جنس، مذهب و تحصیلات بتوانند در آن حضور داشته باشند و از خدمات کتابخانه‌های عمومی استفاده کنند.
دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور ادامه داد: «تمرکز بر تحول دیجیتال و حرکت به سمت ساختارهای دانایی‌محور» و «ایفای نقش موثر در فرهنگ عمومی و ترویج کتابخوانی با تمرکز بر کودک و نوجوان» از دیگر رویکردهای جدید نهاد است. همچنین تمرکز بر نیازهای نوجوانان و تبدیل کتابخانه به محل حضور نوجوانان، یکی از نقاط تمرکز ماست و امیدواریم همانطور که در جذب کودکان موفق بوده‌ایم، در جذب نوجوانان و خانواده‌ها هم به‌طور مؤثر و موفق عمل کنیم.
وی، با تأکید بر اهمیت بازتعریف ارتباطات سازمانی و بین سازمانی با ناشران و سیاستگذاران فرهنگی، تصریح کرد: در حال حاضر، ۴ هزار و ۲۲۹ نقطه خدمت در سراسر کشور داریم. از این میان، ۲ هزار و ۷۴۱ کتابخانه عمومی و پیشخوان در شهرها، ۸۰۰ کتابخانه و پیشخوان در روستاها و ۵۰۰ نقطه خدمت تحت پوشش ۶۷ خودروی سیار و ۱۸۸ سالن مطالعه هستند.
نظربلند افزود: از آنجایی‌که فضاهای زیر ۲۰۰ متر برای کاربری فرهنگی و اجتماعی مدنظر ما در کتابخانه‌ها مناسب نیستند، نام «پیشخوان» را برای این فضاها درنظر گرفتیم و تمرکز آن‌ها بر امانت دادن کتاب و ارائه خدمات کتاب و فرهنگی به شکل محدودتر است. یکی دیگر از ظرفیت‌های نهاد کتابخانه‌های عمومی، ۲ میلیون ۵۰۰ هزار عضو فعال است. البته ۱۴ میلیون نفر نیز در طول سال‌ها به عضویت کتابخانه‌های عمومی درآمده‌اند که این ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر، تعامل بیشتری با کتابخانه‌ها داشته‌اند. همچنین برخورداری از ۷ هزار و ۵۰۰ نفر نیروی فعال انسانی در سراسر کشور، یکی دیگر از ظرفیت‌های نهاد است که خط مقدم ما در توسعه کتابخوانی محسوب می‌شوند. علاوه بر نقاط خدمت، خدماتی برای گروه‌های خاص داریم. ۶۲ بخش تخصصی برای اعضای نابینا و کم‌بینا، ۳۰ بخش تخصصی برای اعضای ناشنوا و برنامه‌ها و خدمات متناسب با سالمندان درنظر گرفته‌ایم.
دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، به فعالیت‌های صورت‌گرفته در زمینه «محرومیت‌زدایی فرهنگی» در مناطق عشایری و صعب‌العبور از طریق ارسال کوله کتاب و ارسال پیک کتاب اشاره کرد و گفت: توانمندسازی و آموزش کتابداران، از طریق برگزاری «بوت‌کمپ طراحی خدمت برای نوجوانان» با حضور ۱۰۰ نفر از کتابداران، مدرسه منطقه‌ای طراحی خدمت برای کتابداران در استان‌های تهران و همدان صورت گرفته است. همچنین آموزش‌های آنلاین مداوم برای همه کتابداران، ادامه دارد و معتقدیم، آموزش و توانمندسازی کتابداران، منجر به تربیت مربیان قوی در بحث ترویج کتابخوانی و حتی تسهیل‌گری در امور خانواده خواهد شد تا به پیشبُرد سیاست‌های نهاد کمک کنند.
وی در ادامه با مروری بر اقدامات صورت‌گرفته در ۸ ماه اخیر، بیان کرد: تاکنون ۲۰ سفر استانی با هدف ارزیابی مدیریت استانها و ساختار کتابخانه‌ها با هدف ارتقای بهره‌وری سازمانی انجام شده است. همچنین دیدارهای صمیمی با کتابداران داشتیم و برای رفع مسائل آن‌ها اقداماتی صورت داده‌ایم. در حوزه بین‌الملل نیز تمدید عضویت در ایفلا ۲۰۲۵، دیدار با رئیس موسسه فرهنگی ایفلا، دیدار با رئیس کتابخانه جامع ترکیه و سلیمانیه عراق داشتیم تا در جهت توسعه تعاملات فرامرزی گام برداشته باشیم. همچنین بازطراحی و بهینه‌سازی ۳۲ کتابخانه در ۸ استان و پیگیری پیشبُرد پروژه‌های در حال احداث کتابخانه‌های مرکزی هم در برنامه‌های ما قرار دارند. ساخت کتابخانه‌های مرکزی «گیلان»، «مازندران»، «هرمزگان»، «اراک» و «کرمانشاه» درصد بالایی از پیشرفت را داشتند و امیدواریم مراحل بهره‌برداری آن‌ها به‌زودی به اتمام برسد.
نظربلند افزود: خوشبختانه در طول ۸ ماه اخیر، یک میلیون و ۲۰۰ هزار نسخه به ارزش ۲۰۰ میلیارد تومان برای کتابخانه‌های عمومی سراسر کشور فراهم کردیم. بخشی از این میزان، از طریق خرید و بخش عمده آن از طریق اهدای کتاب بوده است. در سال جاری، ۱۵۷ عنوان نشریه در قالب ۸۷ هزار نسخه به سراسر کشور ارسال کردیم و در سال ۱۴۰۴، بودجه خرید کتاب استانی را ۱۰۰ درصد افزایش دادیم تا بنا به اقتضائات جامعه، کتاب بخرند. قسمت عمده خرید ما به بخش کودک و نوجوان اختصاص داشته که در راستای رویکرد جدید ما است.
دبیرکل نهاد در بخش دیگری از سخنانش، در تشریح طرح‌های فناورانه و هوشمندانه و سه سامانه فعال در ساختار نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، گفت: سامانه هوشمند «همیار کتاب» به‌عنوان دستیار هوشمند برای مشاوره، جستجو و پیشنهاد کتاب در شبکه کتابخانه‌های عمومی و برای عموم مردم طراحی شده است. کاربران از این طریق می‌توانند به منابع سراسر کشور دسترسی پیدا کرده و پیشنهادات مطالعاتی شخصی‌شده را دریافت کنند و حتی مکان دقیق کتاب در کتابخانه‌های عمومی را پیدا کنند. همچنین یک سامانه «آمایش سرزمینی» برای تصمیم‌گیری داده‌محور با گردآوری، پالایش داده‌های مکانی- جمعیتی - اجتماعی و فرهنگی طراحی شده که تصویر دقیقی از وضعیت توزیع کتابخانه‌ها در مکان‌های مختلف کشور ارائه می‌دهد. این سامانه، امکان ارزیابی وضعیت موجود و شناسایی نقاط محروم و فاقد کتابخانه را به ما نشان می‌دهد.
وی افزود: همچنین پیاده‌سازی سامانه «اهدانش» به‌نظرم یک سامانه مؤثر است. سامانه‌ای مشارکت‌محور که برای مدیریت شفاف و هدفمند کمک‌های خیرین و افراد نیکوکار به کتابخانه ها طراحی شده است. خیرین از طریق این سامانه از نیازهای مشخص کتابخانه‌های سراسر کشور، آگاه می‌شوند تا با اعتماد و آگاهی، به تأمین منابع فیزیکی ما کمک کنند.
نظربلند همچنین با اشاره به منابع محدود نهاد، از هشت اقدام حمایتی از نیروهای انسانی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور خبر داد و گفت: اولین اقدام حمایتی، اختصاص ۵۰ درصد فوق‌العاده، ویژه همکارانی است که تاکنون، این مبلغ را دریافت نکرده بودند که از آبان‌ماه، اجرایی خواهد شد. دومین مورد، اجرای طرح «هم‌افزا» برای افزایش حقوق همکارانی است که در آستانه بازنشستگی قرار دارند که این اقدام از تیرماه انجام شده است. همچنین اختصاص ۵۰۰ هزار تومان حق مسکن، از اردیبهشت‌ماه و برای نخستین‌بار در نهاد انجام شده است. چهارمین مورد نیز برای اولین‌بار و بعد از ۲۰ سال در نهاد اجرا شد که همان، اختصاص حق شیفت ویژه کتابدارانی است که به‌صورت دوشیفت یا شیفت‌بندی کار می‌کنند. این اقدام حمایتی از ازدیبهشت‌ماه برقرار شده است.
وی ادامه داد: پنجمین مورد، درنظرگرفتن ضریب اضافه‌کاری برای حضور کتابداران در روزهای پنجشنبه بوده که از آبان‌ماه اجرایی شده است. ششمین مورد، افزایش حقوق همکاران کتابدار سیار است. با توجه به سختی کار و کنش‌گری فردی آن‌ها که همزمان به‌عنوان راننده، کتابدار، مربی و آموزش‌گر و تسهیل‌گر فرهنگی در نقاط خدمت، در حال فعالیت هستند، این افزایش حقوق درنظر گرفته شده است. از آبان‌ماه، مبلغ ۱۲ میلیون تومان برای جبران خدمات در حقوقشان اضافه شده است.
دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، در پایان بیان کرد: همچنین به مناسبت هفته کتاب، علاوه بر هدیه درنظر گرفته شده، با مساعدت اعضای هیأت امنا و وزیر فرهنگ، در راستای رفع بخشی از مسائل همکاران از آبان‌ماه، مبلغ یک میلیون تومان به‌عنوان کمک رفاهی به تمام همکاران و علاوه بر این، مبلغ یک میلیون و ۵۰۰ هزار تومان به‌عنوان پاداش جبران خدمت، مخصوص کتابداران پرداخت خواهد شد. همچنین کتابداران برگزیده، علاوه بر دریافت هدایا در هفته کتاب، یک طبقه تشویقی در احکامشان درنظر گرفته خواهد شد. عملکرد چهار ساله، ملاک ارزیابی و انتخاب کتابداران برگزیده بوده و امیدواریم که این رویکرد نشان دهد، کتابداران کنش‌گر، فعال و خلاق، به شکل متفاوتی دیده خواهند شد.
نشان «همخوان»، چشم‌انداز آینده حرکت نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور
سیامک محبوب، معاون توسعه کتابخانه‌ها و ترویج کتابخوانی و دبیر سی‌وسومین دوره هفته کتاب نهاد نیز در این نشست با اشاره به اجرای فاز دوم عضویت سراسری در کتابخانه‌ها، گفت: از هر استان، پنج کتابخانه انتخاب شدند که عضویت را می‌پذیرند. برای هفته کتاب، چند رویداد پیش‌بینی کردیم که برخی به‌صورت مستمر و جاری و برخی هم فقط مقطعی هستند. ۲۴ آبان‌ماه همزمان با روز «کتاب، کتابخوانی و کتابدار» مراسم ویژه سالیانه ما در تالار وحدت برگزار می‌شود و جایزه ملی و نشان «همخوان» که شامل ۱۲ نشان است، به‌عنوان بیانیه و چشم‌انداز آینده حرکت نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور اهدا می‌شود.
وی ادامه داد: از کتابدارانی که خدمات محوری و اقدامات موثر انجام داده‌اند، تقدیر می‌کنیم تا به‌عنوان الگو شناخته شوند. کسانی که به ترویج کتاب و کتابخانه عمومی می‌پردازند هم تقدیر می‌شوند. تاکنون ۴۲۲۶ پرونده دریافت شده است که ۷۹ نفر از خبرنگاران و اهالی رسانه ازجمله آن‌ها هستند و ثبت‌نام کردند. در ۲۴ آبان، نحوه تقدیر از همکاران هم تغییر پیدا کرده که خدمات و بستر فعالیت‌هایی که به‌صورت جمعی انجام شده‌اند، ملاک قرار می‌گیرد که لوح تقدیر هم در کنار جایزه نقدی و نشان‌های فردی، تقدیم آن‌ها می‌شود. همچنین ضمن نصب نشان ویژه در کتابخانه، یک درجه تشویقی هم که به‌صورت پایدار و مستمر به کتابداران و برگزیدگان تعلق می‌گیرد.
محبوب در بخش دیگری از سخنانش بیان کرد: بر محور سه کتاب «خانوم ماه»، «همسفر آتش و برف» و «تب ناتمام» نیز در ۳۱ استان کشور همزمان، برنامه‌های مختلف بررسی و معرفی این کتاب‌ها برگزار خواهد شد. یک ویژگی کتاب «خانم ماه» یک این است که زندگی زنی را روایت می‌کند که خودش اهل کتاب و کتابخانه است و دو کتاب نوشته و دو کتابخانه هم ساخته و وصیت کرده که در کتابخانه المهدی(عج) شیراز دفن شود. علاوه بر آن، دو نشست علمی با عنوان «خانواده برای خواندن» و «بیان تجربیات کاربران کتابخانه عمومی» برگزار می‌شود. ۲۶ آبان‌ماه نیز مراسم ۱۰۰ سالگی کتابخانه شیخ شهاب‌الدین اهری در اهر آذربایجان شرقی برگزار می‌شود که در حاشیه آن، از سه نسخه خطی مجموعه نخجوانی در کتابخانه مرکزی تبریز رونمایی خواهد شد.
دبیر سی‌وسومین دوره هفته کتاب نهاد در پایان گفت: افتتاح ۲۶ پروژه کتابخانه عمومی که از ابتدای افتتاح آغاز به‌کار می‌کنند، از دیگر برنامه‌های هفته کتاب نهاد خواهد بود. از دیگر برنامه‌ها، پویش اهدای کتاب است که در قالب آن، افراد کتاب‌های غیرقابل استفاده خود را به کتابخانه‌ها اهدا می‌کنند. عضویت سراسری و بخشیدگی جریمه‌های دیرکرد نیز از ویژه برنامه‌های نهاد در هفته کتاب خواهد بود. اجرای برنامه‌های مختلف فرهنگی به‌ویژه در حوزه کودک و نوجوان، در سطح کتابخانه‌های شهرستان‌ها و استان‌های کشور نیز بر اساس جمعیت خدمتگیر و ویژگی‌های مختص هر کتابخانه که توسط کتابداران تشخیص داده می‌شوند، برگزار می‌شود.
